Demokrasilerin Vazgeçilmezi: Seçimler
Geçmişi çok köklü olan ve günümüz dünyasının popüler rejimi olan demokrasi, anayasa hukuku literatüründe iki değişik şekilde tanımlanmakta buna paralel olarak da iki tür demokrasi teorisinden bahsedilmektedir. Bunlardan ilki normatif demokrasi teorisidir. Bu teoriye göre demokrasi, demokratik rejimlerin ulaşmayı düşledikleri bir idealdir, olması gerekeni yansıtır. Bir diğer demokrasi teorisi ise ampirik teoridir. Bu teori ise demokrasi tanımını yaparken olması gerekenle değil olanla ilgilenmektedir. Dolayısıyla demokrasi kavramı tanımlanırken normatif teori değil ampirik teori kullanılır. Zira demokrasi normatif teoriyle tanımlanırsa, yeryüzünde demokratik rejim kalmaz. Ampirik teoriye göre demokratik bir rejimin olmazsa olmaz şartlarından biri seçimlerdir. Demokratik bir toplumda seçimler düzenli aralıklarla yapılmalı ve serbest olmalıdır. Zira demokrasi, iktidara sadece seçimle gelmeyi değil seçimle gitmeyi de öngörür.
Seçimlerden bahsetmişken seçimlerin belirleyicisi olan “oy” kavramı üzerinde de durmak gerekir. Öncelikle oy, bir kişinin seçilmesi veya bir metnin kabul edilmesi veya reddedilmesi konusunda açıklanan irade beyanıdır. Kimlerin oy hakkına sahip olduğu konusu belirlenirken her ülkenin kendi anayasasına bakmak gerekir T.C. Anayasası 67. maddesinde bunları belirlemiştir. Buna göre aynı maddenin 3. fıkrası “On sekiz yaşını dolduran her Türk vatandaşı seçme ve halk oylamasına katılma haklarına sahiptir.” diyerek bu kriteri belirlemiştir.
Demokratik Seçim İlkeleri
Anayasanın 67. maddenin ikinci fıkrasında ise oy hakkının ilkeleri sayılmıştır. Bu fıkraya göre “Seçimler ve halkoylaması serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm esaslarına göre, yargı yönetim ve denetimi altında yapılır.”
Oy kavramının anlaşılabilmesi için ilkelere kısaca değinmekte yarar vardır. İlk olarak serbest oy, vatandaşların hiçbir baskı, zorlama altında olmadan oy kullanabilmelerini ifade eder. Genel oy, üçüncü fıkrada belirtilen şartlara sahip olan herkesin oy kullanabileceği anlamına gelir. Eşit oy, herkesin sadece bir oy hakkına sahip olduğunu ifade eder. Tek dereceli oy sisteminde seçmenler doğrudan doğruya temsilcilerini seçerler, başka bir deyişle araya başka bir aracının girmemesidir. Gizli oy ise herkesin bildiği üzere seçmenin kullandığı oyu kendisi dışında kimsenin bilmemesi anlamına gelir. Açık sayım ve döküm ilkesi seçimlerin dürüstlüğünü sağlayan önemli bir ilkedir. Oyların sayımının aleni olarak yapılmasını öngörür. Son olarak seçim uyuşmazlıklarının yargısal denetime tabi olması ilkesi seçimlerde bir hukuka aykırılık itirazının olması durumunda bu uyuşmazlığın çözülmesinin yargı organlarına bırakılmasını ifade eder ve seçim güvenliği, dürüstlüğü açısından oldukça önemlidir.
Genel Seçim ve Yerel Seçim
Kısaca genel seçim ve yerel seçim ayrımına da bakacak olursak: Genel seçimler, devlet başkanının ve milletvekillerinin halk tarafından belirlendiği seçimlerdir. Anayasa’nın 77. madde birinci fıkrasında “Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri beş yılda bir aynı günde yapılır” demek suretiyle genel seçimleri ve genel seçimlerin zamanını belirlemiştir.
Şu an da ülkemizin de her geçen gün yaklaştığı ve havasına girdiği yerel seçimler de ise yerel yönetimlerin (belediye, ilçe, köy) yöneticileri seçilmektedir. Yerel yönetimler yani mahalli idareler idare hukuku anlamında bir yerinden yönetim kuruluşu teşkil etmekle birlikte anayasada belirtilen üniter devlet yapısına bir aykırılık oluşturmamakta aksine vatandaşlara sunulacak kamu hizmetlerinin yerel ihtiyaçlara göre daha sağlıklı cevap vermesi açısından önem ifade etmektedir. Bu durum anayasa 127. maddesinde düzenlenmiştir.
Ülkemizde yerel seçimler beş senede bir yapılır. 2019 yılında da ülkemizde Muhtar, il özel idaresi ve belediye başkanı olan yerel yönetim yöneticileri seçilecektir.
Bu yazımızda demokrasi kavramını demokrasinin uygulanabilmesi amacıyla yapılan seçimleri, bu seçimlerde kullandığımız oylara hakim olan ilkeleri ve son günlerde çokça duyduğumuz yerel seçim kavramını genel hatlarıyla incelemeye çalıştık.
Yaklaşan seçimlerin ülkemize ve bizlere hayırlar getirmesi temennisiyle…
GÖZLER Kemal, Anayasa Hukukunun Genel Esasları, Bursa, 2017.
Elektronik Seçim ile ilgili yazımızı da buradan okuyabilirsiniz.
Oğuz Kaan Kuru
Oğuz Kaan Kuru (Tümünü gör)
- Demokrasilerin Vazgeçilmezi: Seçimler - 20 Ocak 2019
