Salgınla Mücadelede Sokağa Çıkma Yasağının Hukuki Değerlendirmesi

Tam bir yıl önce… Bundan tam bir yıl önce, dünyanın artık eskisi gibi olmayacağının, olamayacağının habercisi olan bir durum ile dünya karşı karşıya kaldı. Bu duruma sebep olan şey ise insanlar arasında süratle yayılan ve insanların hastalanmalarına, birçok kişinin hayatını kaybetmesine neden olan, 1 Aralık 2019 tarihinde Çin’in Hubei bölgesinin başkenti Vuhan’da ortaya çıkan koronavirüstür.¹ Koronavirüs, solunum yolu enfeksiyonuna neden olan ve insandan insana geçebilen bulaşıcı bir virüstür.²

Koronavirüsün ortaya çıkması ile birlikte sağlık, ekonomi, turizm, eğitim, iş hayatı gibi birçok alan etkilendi ve ülkeler yeni normal denen bu döneme ayak uydurmak zorunda kalarak birçok tedbir kararı aldı.

Koronavirüs Nedir?

Yeni Koronavirüs Hastalığı (COVID-19), ilk olarak Çin’in Vuhan Eyaleti’nde Aralık ayının sonlarında solunum yolu belirtileri (ateş, öksürük, nefes darlığı) gelişen bir grup hastada yapılan araştırmalar sonucunda 13 Ocak 2020’de tanımlanmıştır. Salgın başlangıçta bu bölgedeki deniz ürünleri ve hayvan pazarında bulunan kişilerde tespit edilmiştir. Daha sonra insandan insana bulaşarak Vuhan başta olmak üzere Hubei eyaletindeki diğer şehirlere ve Çin Halk Cumhuriyeti’ne ardından tüm dünyaya yayılmıştır. Koronavirüs türleri, hayvanlarda veya insanlarda hastalığa neden olabilecek büyük bir virüs ailesini oluşturur. İnsanlarda, birkaç koronavirüs türünün soğuk algınlığından Orta Doğu Solunum Sendromu (MERS) ve Şiddetli Akut Solunum Sendromu (SARS) gibi daha şiddetli hastalıklara kadar solunum yolu enfeksiyonlarına neden olduğu bilinmektedir.

Yeni Koronavirüs Hastalığına SAR-CoV-2 virüsü neden olur.³ Hasta bireylerin öksürmeleri aksırmaları ile ortama saçılan damlacıkların solunması ile ya da hasta kişilerin solunum parçacıkları ile kirlenmiş yüzeylere dokunulduktan sonra ellerin yıkanmadan yüz, göz, burun veya ağıza götürülmesi ile de bu virüs insana bulaşabilir. Bulaşma sonucunda insanda ateş, öksürük ve nefes darlığı gibi şikayetlere sebep olabilir ve bu şikayetlerin hastalık kapmış kişide ilerlemesi ile zatürre, ağır solunum yetmezliği, böbrek yetmezliği ve ölüm gelişebilmektedir.⁴

Koronavirüsten Korunma Yolları Nelerdir?

Koronavirüs, her ne kadar çok kötü bir hastalık olarak görülse de, insanların alacağı bazı tedbirler ile bu hastalığın sebep olduğu birçok olumsuz durumun önüne geçilebilir. Bu bir salgın hastalık olduğu için, alınacak tedbirler tüm insanlar tarafından eksiksiz bir şekilde uygulanmalıdır yoksa zincirdeki bir kişinin hatası, özensizliği bile tedbirlerden umulan faydayı sağlamayacaktır. Unutmayalım, koronavirüs bir kişiden tüm dünyaya yayıldı. Bir kişi, tüm dünyayı derinden ve sarsıcı bir şekilde etkiledi

Covid-19 hastalığını önleyecek aşılar henüz geliştirilme aşamasında olduğu için hastalığı engellemenin en etkili yolu bu virüse maruz kalmaktan kaçınmaktır. Virüs esas olarak insandan insana yayıldığı için çok basit ancak önemli önlemler alınması hastalığı engelleme yolunda oldukça etkili olacaktır.⁵

Koronavirüsten korunmak için;

• El temizliğimize dikkat etmeliyiz, gün içinde sık sık su ve sabun ile ellerimizi yıkamalıyız, su ve sabunun olmadığı durumlarda dezenfektanlar yardımıyla bu temizliği gerçekleştirmeliyiz.
• Ellerimizi yıkamadan ağzımıza, burnumuza ve gözlerimize dokunmamalıyız.
• Virüs belirtileri taşıyan ya da hasta olduğu kesin olan kişiler ile görüşmemeliyiz. Eğer ki mecburi bir görüşme durumu hasıl olursa aramızda en az 1,5 metre bulundurmalıyız.
• Virüs belirtilerini taşıyan ya da hasta olan bir kişi ile aynı ortamda bulunur isek süratle el temizliğimizi gerçekleştirmeliyiz.
• İnsanların toplu olarak bulunduğu ortamlara girilmemelidir.
• Salgın boyunca uzun süreli seyahatlerden kaçınılmalıdır.
• İnsanların yoğun olduğu ve kapalı ortamlarda maske kullanılmalıdır ve bu maskelerin düzenli aralıklarla değişimi sağlanmalıdır.
• Yeme-içme alışkanlıklarımıza dikkat edip sağlıklı beslenmeliyiz.
• Düzenli olarak spor yapmalıyız.
• Uzmanların önerdiği saatler arasında güneşe çıkıp vucüdumuzun ihtiyacı olan D vitaminini sağlamalıyız.  

Yukarıda sayılan önlemlere ne kadar çok insan uyarsa virüsün yayılım hızı o kadar düşer ve hastalıktan korunmuş oluruz.

Koronavirüs Salgınıyla Mücadele İçin Alınan Sokağa Çıkma Yasağı Kararı

Sokağa çıkma yasağı, devletler tarafından olağanüstü durumlarda vatandaşların sokağa çıkma özgürlüklerinin kısmen veya belirli süre içerisinde tamamen ellerinden alınmasıdır. Bu kararın devlet tarafından verilebilmesi için öncelikle olağanüstü bir hal olması ve devletin bu yönde çalışmalarını aktarması gerekir. Sokağa çıkma yasağı kararı iki durumda alınabilir. Birincisi olağanüstü hal şartlarıdır. İkincisi ise temel hak ve hürriyetlerin kısıtlanması durumlarıdır.⁶

Salgınla Mücadelede Sokağa Çıkma Yasağı

Salgınla mücadele döneminde belli zaman dilimlerinde yekili makamlarca sokağa çıkma yasağı kararları alınmıştır. Alınan bu kararlar, hukuk camiası tarafından hukuki eleştiriye tabi tutulmuştur. Eleştirilerin genel çerçevesini sokağa çıkma yasağının yasal olmadığı oluşturmaktadır.

Dünyada birçok ülke, koronavirüs salgının baş göstermesi ile birlikte ülkelerinde olağanüstü hal ilan etmiş, Türkiye ise pek çok ülkeden farklı olarak bu yola başvurmamış ve olağanüstü hal ilan etmemiştir.

Türkiye, koronavirüs ile mücadelesini hukuki açıdan yürürlükte bulunan hükümler doğrultusunda gerçekleştirmeye çalışmaktadır. Alınan yasak kararlarında atıf yapılan veya bazı metinlerde direk dayanak gösterilen hükümler ise İl İdare Kanunu’nun 11/C maddesi ve Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’nun 27. ve 72. maddeleri olmaktadır. Ancak bu maddelere baktığımız vakit, sokağa çıkma yasağı ile ilgili herhangi bir tabir bulunmamaktadır, buna ek olarak belirli yaş aralığında bulunan (65 yaş üstü ve 20 yaş altı) kişiler alakalı olarak da bir hüküm tesis edilmemiştir. Hal böyle iken, alınan kararların hukuki eleştirisinin yapılması gayet yerindedir.

Mezkur hükümlerden İl İdare Kanunu 11/C maddesine göre; il sınırları içinde huzur ve güvenliğin, kişi dokunulmazlığının, tasarrufa müteallik emniyetin, kamu esenliğinin sağlanması ve önleyici kolluk yetkisi valinin ödev ve görevlerindendir. Bunları sağlamak için vali gereken karar ve tedbirleri alır. Vali, kamu düzeni veya güvenliğinin olağan hayatı durduracak veya kesintiye uğratacak şekilde bozulduğu ya da bozulacağına ilişkin ciddi belirtilerin bulunduğu hâllerde on beş günü geçmemek üzere ildeki belirli yerlere girişi ve çıkışı kamu düzeni ya da kamu güvenliğini bozabileceği şüphesi bulunan kişiler için sınırlayabilir; belli yerlerde veya saatlerde kişilerin dolaşmalarını, toplanmalarını, araçların seyirlerini düzenleyebilir veya kısıtlayabilir ve ruhsatlı da olsa her çeşit silah ve merminin taşınması ve naklini yasaklayabilir. Bu fıkra kapsamında alınan ve ilan olunan karar ve tedbirlere uymayanlar hakkında 66’ncı madde hükmü uygulanır.⁷

Aynı şekilde sırasıyla Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’nun 27. ve 72. maddelerine bakarsak, 27. maddeye göre; Umumi hıfzıssıhha meclisleri mahallin sıhhi ahvalini daima nazarı dikkat önünde bulundurarak şehir ve kasaba ve köyler sıhhi vaziyetinin ıslahına ve mevcut mahzurların izalesine yarayan tedbirleri alırlar. Sari ve salgın hastalıklar hakkında istihbaratı tanzim, sari ve içtimai hastalıklardan korunmak çareleri ve sıhhi hayatın faideleri hakkında halkı tenvir ve bir sari hastalık zuhurunda hastalığın izalesi için alınan tedbirlerin ifasına muavenet eylerler. 72. maddeye göre ise, 57’nci maddede zikredilen hastalıklardan biri zuhur ettiği veya zuhurundan şüphelenildiği takdirde aşağıda gösterilen tedbirler tatbik olunur:

• Hasta olanların veya hasta olduğundan şüphe edilenlerin ve hastalığı neşrü tamim eylediği tetkikatı fenniye ile tebeyyün edenlerin fennen icap eden müddet zarfında ve sıhhat memurlarınca hanelerinde veya sıhhi ve fenni şartları haiz mahallerde tecrit ve müşahede altına vaz’ı.
• Hastalara veya hastalığa maruz bulunanlara serum veya aşı tatbikı.
• Eşhas, eşya, elbise, çamaşır ve binaların ve fennen intana maruz olduğu tebeyyün eden sair bilcümle mevaddın fenni tathiri.
• Hastalık neşreden haşarat ve hayvanatın itlafı.
• Memleket dahilinde seyahat eden eşhasın icap eden mahallerde muayenesi ve eşyalarının tathiri.
• Hastalığın sirayet ve intişarına sebebiyet veren gıda maddelerinin sarf ve istihlakinin men’i.
• Dahilinde sari ve salgın hastalıklardan biri zuhur eden umumi mahallerin tehlike zail oluncaya kadar set ve tahliyesi.⁸

Sırasıyla ilgili hükümlere baktığımızda, sokağa çıkma yasağı ifadesi kullanılmamaktadır. İller arasındaki seyahat hürriyetine getirilen sınırlamaların bu kanunlara dayandırılması doğrudur, ancak sokağa çıkma yasağı bu kanunlara dayandırılamaz.⁹ Kanunun, açıkça idareye sokağa çıkma yasağı konusunda yetki vermediği bir durumda idarenin, ilgili hükümlere dayanarak böyle bir yasak tesis etmesi hukuka aykırıdır ve bu hukuka aykırılık, Anayasaca koruma altına alınmış olan temel hak ve hürriyetlerin ihlaline sebep olur.

Bu hukuka aykırılık ve ihlallerin önüne geçmek için yetkili makamlarca usülüne uygun bir yol izlenmelidir, bu yol ise Anayasanın 119. maddesinde belirtiliyor. Sokağa çıkma yasağı kararı ancak Olağanüstü Hal (OHAL) ilan edilirse alınabilir. Anayasanın olağanüstü hal yönetimi başlıklı 119. maddesine göre Cumhurbaşkanı; savaş, savaşı gerektirecek bir durumun başgöstermesi, seferberlik, ayaklanma, vatan veya Cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışma, ülkenin ve milletin bölünmezliğini içten veya dıştan tehlikeye düşüren şiddet hareketlerinin yaygınlaşması, anayasal düzeni veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerinin ortaya çıkması, şiddet olayları nedeniyle kamu düzeninin ciddî şekilde bozulması, tabiî afet veya tehlikeli salgın hastalık ya da ağır ekonomik bunalımın ortaya çıkması hallerinde yurdun tamamında veya bir bölgesinde, süresi altı ayı geçmemek üzere olağanüstü hal ilan edebilir. Olağanüstü hal ilanı kararı, verildiği gün Resmî Gazetede yayımlanır ve aynı gün Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur.¹⁰

Bu süreçten geçerek ilan edinilen OHAL sonucunda, Anayasanın ”Temel hak ve hürriyetlerin kullanılmasının durdurulması” başlıklı 15. maddesinde dahilinde kararlar alınabilir. 15. maddeye göre savaş, seferberlik (…) veya olağanüstü hallerde, milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlal edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği ölçüde temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir veya bunlar için Anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirler alınabilir.¹¹ Yani burada anlatmak istediğimiz şey şudur: İdarenin elinde böylesi yasal ve kolay bir seçenek var iken, zorlama yorumlar ile sokağa çıkma yasağı kararları almasının anlamsız ve hukuka aykırılık teşkil etmektedir.

Sokağa Çıkma Yasağının İhlali Sebebiyle Para Cezası

Türkiye’de koronavirüs salgınıyla mücadele için alınan sokağa çıkma yasağı kararı hukuka aykırıdır; bu tedbirleri ihlal edenlere kesilen para cezaları da hukuka aykırıdır ve bunlar iade edilmelidir.¹² Bu duruma örnek teşkil edecek bir karar Ankara 3. Sulh Ceza Hakimliğince verilmiştir. Davaya konu olan olayda, Ankara’da koronavirüs nedeniyle uygulanan sokağa çıkma kısıtlamasını ihlal eden vatandaşa polis tarafından kesilen 3 bin 150 liralık ceza, Ankara 3. Sulh Ceza Hakimliğince iptal edildi. Mahkeme kararında ise şu ifadenin geçmesi dikkat çekicidir: 1593 sayılı yasanın 72. maddesinde uygulanabilecek tedbirlerin sınırlı olarak sayıldığı, söz konusu tedbirler arasında sokağa çıkma yasağı tedbirinin yer almadığı görülmektedir.¹³ Mahkemece verilen bu karar ise bizim yukarıdaki açıklamalarımızı doğrulamış, tescil etmiştir.

Burada önemli olan elbette koronavirüs ile mücadele etmektir ancak bunun yasal bir zemin çerçevesinde olması gerekmektedir. Bugün göz yumulan hukuksuz durumlar, yarın başka hukuksuz durumlara gebe olabilir, bu ise toplumdaki güven ve huzur ortamının bozulmasının önünü açar.

Anayasaca, Cumhurbaşkanına salgın hastalıklarla ilgili verilmiş yetkiler varken zorlama yollar ile başka seçeneklere başvurulması gereksizdir. O yüzden, bir an önce koronavirüs ile daha etkin ve hukuki açıdan yasal mücadele edebilmek için Anayasanın 119. maddesinde belirtilen yol izlenerek OHAL ilan edilmeli ve Olağanüstü Hal Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi hukuki enstrümanı kullanılmalıdır.

Bu yazılarımız da ilginizi çekebilir:

• Eğitim Sistemimizde Kopya ve Hukuki Yaptırımı
• Koronavirüs Salgınında Çin’in Tazminat Sorumluluğu
• İş Hukuku Açısından Coronavirüs

Bu makaleye şu şekilde atıf yapılması önerilir:

Harun Karaburun (2021) Salgınla Mücadelede Sokağa Çıkma Yasağının Hukuki Değerlendirmesi, hukukcukafasi.com/koronavirus-sebebiyle-alinan-sokaga-cikma-yasagi-kararinin-hukuki-durumu, (Erişim Tarihi: …).

¹Türkiye’de ilk koronavirüs vakası ne zaman ortaya çıktı? Dünyada ilk korona vakası tarihi, https://www.milliyet.com.tr/gundem/turkiyede-ilk-koronavirus-vakasi-ne-zaman-ortaya-cikti-dunyada-ilk-korona-vakasi-tarihi-6360948, (Erişim Tarihi: 30.12.2020)

²Corona Virüsü (Koronavirüs) Nedir, Belirtileri Nelerdir?, https://www.acibadem.com.tr/koronavirus/koronavirus-corona-virusu-nedir-belirtileri/, (Erişim Tarihi: 30.12.2020)

³COVID-19 Nedir ?, https://covid19.saglik.gov.tr/TR-66300/covid-19-nedir-.html, (Erişim Tarihi: 30.12.2020)

⁴COVID-19 Nedir ?, https://covid19.saglik.gov.tr/TR-66300/covid-19-nedir-.html, (Erişim Tarihi: 30.12.2020)

⁵Corona Virüsü (Koronavirüs) Nedir, Belirtileri Nelerdir?, https://www.acibadem.com.tr/koronavirus/koronavirus-corona-virusu-nedir-belirtileri/, (Erişim Tarihi: 30.12.2020)

⁶Sokağa çıkma yasağı nedir? Sokağa çıkma yasağı ne anlama geliyor?, https://www.sozcu.com.tr/2020/gundem/sokaga-cikma-yasagi-nedir-5740108/, (Erişim Tarihi: 07.01.2021)

⁷İL İDARESİ KANUNU, https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.5442.pdf, (Erişim Tarihi: 07.01.2021)

⁸UMUMİ HIFZISSIHHA KANUNU, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=1593&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=3#:~:text=Madde%201%20%E2%80%93%20Memleketin%20s%C4%B1hhi%20%C5%9Fartlar%C4%B1n%C4%B1,mazhar%20eylemek%20umumi%20Devlet%20hizmetlerindendir., (Erişim Tarihi: 07.01.2021)

⁹Sokağa çıkma yasağı hukuka uygun değil!, https://www.yenicaggazetesi.com.tr/sokaga-cikma-yasagi-hukuka-uygun-degil-55445yy.htm, (Erişim Tarihi: 07.01.2021)

¹⁰TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2709&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5, (Erişim Tarihi: 07.01.2021)

¹¹TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2709&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5, (Erişim Tarihi: 07.01.2021)

¹²KORONA VİRÜS SALGINIYLA MÜCADELE İÇİN ALINAN TEDBİRLER HUKUKA UYGUN MU?, https://www.anayasa.gen.tr/korona.htm, (Erişim Tarihi: 07.01.2021)

¹³Sokağa çıkma yasağı ihlaline para cezasını mahkeme iptal etti, https://www.sozcu.com.tr/2021/gundem/mahkeme-sokaga-cikma-kisitlamasina-uymayan-vatandasa-kesilen-para-cezasini-iptal-etti-6200112/, (Erişim Tarihi: 07.01.2021)

The following two tabs change content below.

• Hakkında
• Son Gönderileri

Harun Karaburun

• Fsmvü-Hukuk'20 • İstanbul Barosu-Stajyer Avukat

Harun Karaburun (Tümünü gör)

• Zulüm İle İhsan Arasındaki Çizgi: Adalet - 29 Mart 2021
• Salgınla Mücadelede Sokağa Çıkma Yasağının Hukuki Değerlendirmesi - 15 Ocak 2021
• Eğitim Sistemimizde Kopya ve Hukuki Yaptırımı - 30 Aralık 2020